Leki dostępne bez recepty (OTC – over the counter) cieszą się dużym zaufaniem i popularnością – można je kupić w każdej aptece, drogerii, a nawet na stacji benzynowej. Niestety, wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że preparaty te, mimo że łatwo dostępne, mogą powodować poważne skutki uboczne, jeśli są stosowane przewlekle lub w nadmiarze. Bez kontroli lekarza, niektóre substancje lecznicze mogą obciążać wątrobę, nerki, układ pokarmowy lub nerwowy. Długotrwałe stosowanie bez konsultacji bywa też przeszkodą w wykryciu chorób przewlekłych, które maskują objawy.
Poniżej przedstawiamy pięć grup leków bez recepty, które – choć pozornie bezpieczne – mogą wyrządzić szkody w organizmie przy niekontrolowanym lub zbyt długim stosowaniu.
Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (np. ibuprofen, ketoprofen)
Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen, ketoprofen, naproksen czy diklofenak, należą do najczęściej używanych środków OTC. Są skuteczne w łagodzeniu bólu głowy, menstruacyjnego, bólu mięśni czy gorączki. Jednak przewlekłe ich stosowanie może prowadzić do wielu poważnych powikłań – szczególnie u osób starszych lub z chorobami przewlekłymi.
Najczęstsze zagrożenia to:
-
uszkodzenie błony śluzowej żołądka i dwunastnicy, prowadzące do wrzodów i krwawień,
-
toksyczne działanie na nerki (ryzyko przewlekłej choroby nerek),
-
zwiększone ryzyko zawału serca i udaru mózgu, zwłaszcza przy dużych dawkach,
-
interakcje z lekami na nadciśnienie, cukrzycę czy zakrzepicę.
Paracetamol – groźny dla wątroby
Paracetamol (acetaminofen) uchodzi za bezpieczny lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy, który nie działa drażniąco na żołądek, co często skłania pacjentów do jego nadużywania. Tymczasem przedawkowanie paracetamolu – nawet nieznaczne, ale powtarzane – może prowadzić do toksycznego uszkodzenia wątroby, a w skrajnych przypadkach nawet do niewydolności tego narządu i konieczności przeszczepu.
Warto pamiętać, że paracetamol znajduje się w składzie wielu leków złożonych (np. na przeziębienie), dlatego łatwo o nieświadome przedawkowanie. Dawkę dzienną powinien wyznaczyć lekarz, a osoby z chorobami wątroby lub spożywające alkohol powinny zachować szczególną ostrożność. Paracetamol nie nadaje się również do leczenia bólu przewlekłego.
Preparaty na zgagę i nadkwaśność
Leki zobojętniające sok żołądkowy (np. z solami glinu i magnezu), inhibitory pompy protonowej (omeprazol, pantoprazol) i antagoniści receptorów H2 (ranitydyna – obecnie wycofana, famotydyna) są często stosowane bez konsultacji, w przypadku refluksu, zgagi lub bólu żołądka. Tymczasem ich przewlekłe stosowanie bez wskazań lekarskich może prowadzić do zaburzeń wchłaniania witamin i mikroelementów.
Długotrwałe przyjmowanie IPP może skutkować:
-
niedoborem witaminy B12, wapnia i magnezu,
-
zwiększonym ryzykiem złamań kości,
-
osłabieniem układu odpornościowego,
-
zaburzeniami flory bakteryjnej jelit.
Objawy refluksu czy zgagi mogą być także maską poważniejszych chorób – np. choroby wrzodowej, przewlekłego zapalenia żołądka lub nowotworu – dlatego warto nie leczyć się samemu, lecz wykonać diagnostykę.
Krople do nosa z ksylometazoliną i oksymetazoliną
Leki na katar obkurczające naczynia krwionośne błony śluzowej nosa (np. Xylometazolin, Nasivin, Otrivin) działają szybko i skutecznie, ale przy stosowaniu dłuższym niż 5–7 dni mogą prowadzić do tzw. polekowego nieżytu nosa. To stan, w którym błona śluzowa przestaje naturalnie się obkurczać i reaguje tylko na lek – co powoduje błędne koło „ciągłego kataru” i potrzeby kolejnych dawek.
Długotrwałe stosowanie takich preparatów może też:
-
uszkadzać śluzówkę nosa,
-
prowadzić do utraty węchu,
-
powodować efekt odbicia – nasilenie objawów po odstawieniu leku.
W przypadku przewlekłego kataru lepiej sięgnąć po nawilżające preparaty na bazie soli morskiej lub wykonać badania w kierunku alergii lub infekcji zatok.
Suplementy diety i zioła – pozorna niewinność
Choć suplementy diety nie są formalnie lekami, wiele osób traktuje je jako nieszkodliwe i przyjmuje latami bez konsultacji z lekarzem. Tymczasem preparaty zawierające wysokie dawki witamin (np. A, D, E, K), minerałów (żelazo, magnez, wapń) lub ziół (dziurawiec, żeń-szeń, miłorząb) mogą wpływać na metabolizm leków i obciążać organizm.
Ryzyka to m.in.:
-
uszkodzenie wątroby lub nerek,
-
interakcje z lekami (np. dziurawiec może osłabiać działanie antykoncepcji hormonalnej),
-
nadmiar witamin rozpuszczalnych w tłuszczach może prowadzić do hiperwitaminoz,
-
zaburzenia rytmu serca (np. po zbyt dużych dawkach magnezu i potasu).
Zanim zaczniesz regularnie przyjmować suplement, warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą i – jeśli to możliwe – zbadać poziom danej substancji we krwi.
Podsumowanie
Leki bez recepty potrafią być skuteczne i pomocne, ale tylko wtedy, gdy są stosowane świadomie, krótkoterminowo i zgodnie z zaleceniami. Nadużywanie leków OTC może prowadzić do poważnych powikłań – od uszkodzeń narządów wewnętrznych, przez interakcje z innymi lekami, aż po opóźnienie diagnozy poważnych chorób. Zawsze warto pamiętać, że „bez recepty” nie znaczy „bez ryzyka”. Jeśli objawy się przedłużają lub nawracają, najlepiej skonsultować się z lekarzem – to prosty krok, który może zapobiec poważnym konsekwencjom zdrowotnym.
Jerzy